Udzielanie pożyczek było znane już w starożytnym Rzymie. Jednak na przestrzeni lat ich charakter się zmienił. Dzisiaj pożyczka to typowy produkt finansowy, udzielany nie tylko przez banki, ale i liczne instytucje parabankowe. Niezwykle popularne stały się także pożyczki – chwilówki udzielane na odległość, przez Internet, czy poprzez wiadomości SMS. Cały proces udzielania pożyczek został maksymalnie skrócony, a ma to na celu dostarczenie środków finansowych do pożyczkobiorcy w jak najkrótszym czasie. W praktyce jednak często udzielanie pożyczek finansowych nie do końca jest zgodne ze wszystkimi przepisami polskiego prawa cywilnego, które regulują bardzo szczegółowo tę problematykę jako rodzaju umowy nazwanej.
Jak ma wyglądać umowa pożyczki, a kim są jej strony?
Generalnie umowa pożyczki jest typową umową nazwaną, a określa zasady, czy warunki na jakich jedna ze stron pożycza swój kapitał, a na jakich druga strona będzie z niego korzystała. Umowa pożyczki jest zawsze typową umową zobowiązująco?rozporządzającą. Mamy tu do czynienia z klasyczną dwustronnością, gdyż:
- Pożyczkodawca zobowiązuje się na drugą stronę tej umowy przenieść określoną ilość pieniędzy, czy określonych szczegółowo dóbr, np. przy pożyczkach ratalnych przenieść własność kupowanej lodówki,
- Pożyczkobiorca zobowiązuje się natomiast odpowiednio oddać pożyczone środki, czy równowartość w pieniądzach oznaczonej rzeczy, której własność została na niego przeniesiona, pożyczkobiorca poprzez taką umowę według ustaleń stron zobowiązywać się także może do zwrócenia, zapłaty odpowiedniej kwoty, stanowiącej tzw. całkowite koszty pożyczki.
Jeśli chodzi o obligatoryjną formę pożyczki to Kodeks Cywilny takiej nie wskazuje, pod warunkiem, że jest to pożyczka o niskiej wartości. Wtedy może być zawierana nawet w formie ustnej. Kiedy jednak wartość przenoszona, udzielana w ramach pożyczki, jest większa niż 500 zł pojawia się wymóg, aby taka umowa była spisana. Strony pożyczki to oczywiście podmiot jej udzielający – pożyczkodawca, jak i biorący – pożyczkobiorca.
Sytuacja prawna udzielającego pożyczki wg art. 721 – 724 KC w związku z art. 181 KC
Analiza szczegółowa tych najważniejszych obowiązków, jak i uprawnień podmiotu, który pożyczki udziela wymaga spojrzenia trzy artykuły Kodeksu Cywilnego.
- Po pierwsze, obowiązek wydania przedmiotu pożyczki przez dającego na pewnych warunkach może wygasnąć. Dzieje się tak zgodnie z art. 721 KC jeśli skutecznie on odstąpił od uprzednio zawartej umowy pożyczki, a tym samym od wydania rzeczy, która była jej przedmiotem. Między innymi ma do tego prawo jeśli mało jest realne, iż jego dłużnik rzeczywiście w przyszłości środki mu zwróci. Nie może jednak z uwagi na tę przesłankę dłużnik odstępować od umowy pożyczki, jeśli o tzw. trudnej sytuacji doskonale wiedział już w momencie zawierania umowy przedmiotowej. Ponadto dający pożyczkę jest zwolniony z wydania jej przedmiotu według art. 722 KC, jeśli roszczenie biorcy o wydanie przedmiotu pożyczki uległo przedawnieniu, a następuje to z upływem pół roku od dnia, w którym przedmiot pożyczki miał być wydany.
- Po drugie, zgodnie z art. 724 KC szczególne obowiązki prawne spoczywają na dającym tzw. pożyczkę ratalną, czyli taką, której przedmiotem będzie najczęściej określona rzecz. Wówczas dający pożyczkę odpowiada za wady fizyczne, ale i prawne przedmiotu. Przykładowo, kiedy okaże się, iż pralka, która była przedmiotem pożyczki ratalnej, działa wadliwie, a biorący taką pożyczkę uprzednio tych wad nie zauważył, czy nie mógł z łatwością zauważyć, pożyczkodawca jest zobowiązany do naprawienia szkody, jaką odczuł biorący pożyczkę w związku z takimi wadami fizycznymi przedmiotu.
- Zgodnie z art. 118 KC dający pożyczkę jest również uprawniony do tego, aby po upływie oznaczonego terminu żądać od swojego dłużnika jej całkowitej spłaty. Kiedy jednak strony w umowie pożyczki nie podały ostatecznego terminu, wtedy dającemu pożyczkę przysługuje prawo do wypowiedzenia tej umowy po odpowiednim czasie.
Biorącemu pożyczkę przysługuje zdecydowanie mniej praw wyprowadzanych z przepisów Kodeksu Cywilnego, czy rzeczywiście tak jest?
Sytuacja prawna biorącego pożyczkę przepisami Kodeksu Cywilnego jest uregulowana zdecydowanie w mniejszym zakresie. Wprost do jego osoby odnosi się tak naprawdę tylko art. 723 Kodeksu Cywilnego. Mianowicie dłużnik (pożyczkobiorca) w momencie, gdy termin zwrotu pożyczki nie został wprost wskazany w umowie przedmiotowej, jest zobowiązany zwrócić ją po upływie 6 tygodni od jej wypowiedzenia przed podmiot dający pożyczkę. Z oczywistych względów podmiot ten jest również uposażony w prawo do wydania przedmiotu pożyczki.
Podsumowując..
Jak więc widać zdecydowanie więcej praw i obowiązków Kodeks Cywilny przewiduje w związku z osobą dającego pożyczkę. Toteż uzasadnia pewną tendencję legislacyjną, silnie odczuwaną w polskim systemie prawnym, iż cały czas powstają nowe przepisy szczegółowe na gruncie prawa bankowego, czy prawa regulującego udzielanie kredytów konsumenckich co do ich udzielania. Niemniej jednak przepisy dotyczące pożyczki, zawarte w ramach Kodeksu Cywilnego cały czas mają znaczenie podstawowe.
